GAP ว่านชักมดลูก

GAP ว่านชักมดลูก

ชื่อวิทยาศาสตร์ Curcuman xanthorrhiza Roxb.

ชื่อสามัญ Andaman satin wood Chinese box tree

ชื่อวงศ์ ZINGAIBERACEAE

ชื่ออื่น ว่านทรหด ว่านพระยาหัวศึก ว่านการบูรเลือด

1. ลักษณะของพืช

เป็นไม้ล้มลุก อายุหลายปี ลำต้นอยู่ใต้ดิน หรือเหง้า สูงได้ถึง 2 เมตร หัวใต้ดินขนาดใหญ่ เนื้อสีส้มถึงสีส้มแดง ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงสลับออกเป็นกระจุกเหนือดิน รูปวงรีหรือรูปวงรีแกมใบหอก รูปขอบใบขนานแกมวงรี กว้าง 15-21 ซม. ยาว 40-90 ซม. โดยร่องกลางใบมีลักษณะเป็นทาง สีดำแดง หรือสีน้ำตาลหม่นปนแดง กว้างได้ถึง 10 ซม. กาบใบยาวได้ถึง 75 ซม. ดอกเป็นช่อเชิงลดรูปทรงกระบอก กว้าง 8-10 ซม. ยาว 16-20 ซม. ก้านดอกยาว15-20 ซม. ใบประดับที่รองรับดอกย่อยสีม่วง ยาวได้ถึง 9 ซม. ใบประดับที่รองรับดอกย่อยสีเขียวอ่อน ยาว 5-6 ซม. ใบประดับย่อยยาวได้ถึง 2.5 ซม. กลีบดอกสีชมพู เกสรตัวผู้ที่เป็นหมันสีขาว กลีบปาก สีเหลืองแถบกลางสีเหลืองเข้ม ผลแห้งแล้วแตก

2. สภาพพื้นที่ปลูก

- เป็นพืชที่ปลูกง่าย เจริญเติบโตได้ดีในดินที่ระบายน้ำได้ดี มีอินทรีย์วัตถุสูงดินร่วนปนทราย

- ปลูกได้ในพื้นที่สูงระดับน้ำทะเล จนสูงกว่าระดับน้ำทะเล 1,500 เมตร

3. พันธุ์

3.1 การเลือกพันธุ์ : เลือกหัวพันธุ์ หรือหน่อที่แข็งแรง มีใบ 2-3 ใบ มีลักษณะสมบูรณ์

3.2 พันธุ์ที่นิยมปลูก : พันธุ์พื้นเมือง ทำเป็นต้นตัวเมีย ซึ่งมีสารสำคัญที่ในต้นตัวผู้ไม่มี

4. การปลูก

4.1 การเตรียมดิน : ไถพรวนดิน ตากทิ้งไว้ประมาณ 7 วันก่อนปลูก

4.2 การเตรียมพันธุ์ : ใช้หัวพันธุ์ที่ปลอดโรคและแมลงเข้าทำลาย อายุประมาณ 9 เดือน นำมาตัดแบ่งให้มีตา 2-3 ตา (สำหรับหัวเล็ก) หรือ 5-6 ตา (สำหรับหัวใหญ่)

4.3 วิธีการปลูก :

1.การปลูกด้วยหัว ใช้หัวพันธุ์มาลงปลูกให้ลึกพอประมาณ และรดน้ำกดดินให้แน่น คลุมแปลงปลูกด้วยฟางหรือหญ้าแห้ง

2. การปลูกด้วยหน่อหรือเหง้า นำหน่อที่ได้ มาปลูกลงในกระถางหรือแปลงปลูกที่เตรียมไว้ กดดินให้แน่น เสร็จแล้วรดน้ำให้ชุ่ม เก็บไว้ในที่ร่ม ถ้าปลูกลงแปลงให้บังร่มเงาจนกว่าต้นจะแข็งแรง และดูแลอย่าให้น้ำขัง

5. การดูแลรักษา

5.1 การให้น้ำ ในระยะแรกควรให้น้ำสม่ำเสมอ เมื่อเข้าฤดูฝนควรดูจากความชื้นของดิน

5.2 การใส่ปุ๋ย ใส่ปุ๋ยคอกในช่วงปรับปรุงดิน และ 1 เดือนหลังจากปลูก

5.3 การกำจัดวัชพืช ควรดูแลกำจัดวัชพืชไม่ให้ขึ้นมารบกวนแปลงปลูก
5.4 โรคและแมลงที่สำคัญ

1. โรคเน่า เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ทำให้ใบว่านชักมดลูกห่อเหลือง ต้นเหี่ยวตาย เมื่อขุดหัวว่านชักมดลูกขึ้นมาจะพบว่ามีเนื้อภายในใสเหมือนแก้วเมื่อเริ่มแสดงอาการ ต่อมาจะเน่าและหมดทั้งหัวและระบาดเน่าตายหมดทั้งหัว

การป้องกันกำจัด

1. ใช้ท่อนพันธุ์ที่ปลอดจากโรค
2. ไม่ควรปลูกซ้ำที่เดิม และพืชหมุนเวียนทุกๆ ปี ด้วยพืชตระกูลถั่ว หรือพืชหมุนเวียนอื่นที่สามารถทำลายเชื้อสาเหตุโรคในดิน
3. แหล่งที่มีการระบาดของโรคให้อบดินฆ่าเชื้อในดิน โดยใช้ยูเรีย และปูนขาว อัตรา 80:100 กก/ไร่ โรยและคลุกเคล้าดินในแปลงปลูก แล้วใช้พลาสติกสีดำคลุมแปลงอบดินไว้เป็นเวลา 3 สัปดาห์ก่อนปลูก

2. โรคใบจุด ทำให้ใบและลำต้นมีจุดฉ่ำน้ำสีเหลือง แผลจะขยายใหญ่ขึ้นเป็นวงกลมรีขนาด 0.1-0.5 มิลลิเมตร เนื้อเยื่อกลางแผลแห้งเป็นสีขาวนวล หรือสีน้ำตาลอ่อน มีจุดสีดำเล็ก ๆ อยู่บนเนื้อเยื่อที่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า บางแผลเนื้อเยื่อหลุดหายไปทำให้เกิดรอยพรุนประปรายทั่วไปในที่สุดหัวว่านชักมดลูกจะทรุดโทรมการแตกกอและการให้ผลผลิตลดลง

การป้องกันและกำจัด

เมื่อว่านชักมดลูกเริ่มเจริญเติบโตและพบอาการของโรคจากเชื้อราควรใช้สารป้องกันกำจัดเชื้อราพ่นให้ทั่วทั้งใบและต้นเป็นครั้งคราว ก็สามารถป้องกันโรคนี้ได้

3. โรคแอนแทรคโนส เริ่มแรกอาการจะพบที่ใบเป็นจุดเล็ก ๆ มีลักษณะกลมหรือรูปไข่ และจะขยายจนติดกันมีขนาดใหญ่แผลจะแห้งตรงกลางเป็นรู ถ้าเป็นบริเวณปลายใบก่อน ใบจะม้วนและห้อยลง กาบใบและหน่อจะถูกทำลายด้วย

การป้องกันและกำจัด

1. ไม่ควรปลูกให้ชิดเกินไป

2. เก็บใบที่เป็นโรคออกไปเผาทำลาย

3. พ่นด้วยสารเคมีป้องกันกำจัดเชื้อรา

5. โรครากปม ทำให้รากของว่านชักมดลูกถูกทำลายเป็นปุ่มปม รูปร่างผิดปกติ ไม่เจริญเติบโต ทำให้มีปริมาณรากน้อย ถ้าพบการระบาดมาก ๆ จะทำให้ต้นแคระแกร็น ใบซีดและขอบใบจะแห้งม้วน บางครั้งจะเข้าทำลายที่หัวว่านชักมดลูกด้วย ทำให้มีลักษณะฉ่ำน้ำ สีน้ำตาล

ป้องกันและกำจัด

1. ใช้หัวพันธุ์ที่ปราศจากโรค

2. ปลูกพืชหมุนเวียนในแปลงเดิม

3. ไถดินตากไว้ เพื่อให้ไข่และตัวอ่อนของไส้เดือนฝอยถูกแดดเผาทำลาย

แมลงศัตรูที่สำคัญและการป้องกันกำจัด

1. เพลี้ยไฟ ว่านชักมดลูกที่ถูกเพลี้ยไฟเข้าทำลายจะถูกดูดน้ำเลี้ยงจากใบ ในที่สุดใบจะแห้งและเหี่ยวตายโดยใบเริ่มแห้งจากปลายใบเข้าหาโคนใบ

การป้องกันและกำจัด

- ใช้สารเคมีจำพวกโพรไทโอฟอส คาร์โบซัลแฟน หรือฟิโปรนิล อย่างใดอย่างหนึ่ง ผสมน้ำในอัตราส่วนตามคำแนะนำในฉลากพร้อมกับผสมสารจับใบ แล้วพ่นให้ทั่ว ควรพ่นในตอนเช้าหลังจากน้ำค้างแห้งหรือในตอนเย็น แต่อย่าพ่นให้โชกมากเกินไปเพราะจะทำให้เสียสารเคมีโดยเปล่าประโยชน์

2. หนอนและตั๊กแตนกินใบ ใบจะถูกกัดเป็นรอยแหว่ง ส่วนมากการทำลายดังกล่าวมักจะไม่สร้างความเสียหายมากนัก ป้องกันได้โดยใช้สารเคมี เช่น คาร์บาริลผสมน้ำในอัตราส่วนตามคำแนะนำในฉลาก พ่นตามใบและลำต้นจะช่วยทำให้ศัตรูเหล่านี้ลดลงได้

6. การเก็บเกี่ยว

6.1 ระยะเก็บเกี่ยวที่เหมาะสม : เก็บเกี่ยวเมื่ออายุ 9 เดือนขึ้นไป

6.2 วิธีการเก็บเกี่ยว : โดยการขุดว่านชักมดลูกจากแปลงปลูก ทำการตัดรากและล้างน้ำให้สะอาดนำออกมาผึ่งให้แห้ง

7. การปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยวและเก็บรักษา

7.1 การแปรรูปหลังการเก็บเกี่ยว นำว่านชักมดลูก มาทำความสะอาดล้างดิน ทราย และสิ่งสกปรกออกให้หมด จากนั้นนำไปหั่นเป็นชิ้นแล้วนำไปตากแห้งและกลับให้สม่ำเสมอ จะช่วยทำให้ว่านชักมดลูกแห้งเร็วขึ้น หรืออบแห้งที่อุณหภูมิ 50 – 55 องศาเซลเซียส ให้มีความชื้นไม่เกินร้อยละ 11 แล้วบรรจุไว้ในถุงพลาสติก

7.2 การเก็บรักษา

7.2.1 การเก็บว่านชักมดลูกแห้ง

- นำว่านชักมดลูกที่อบแห้งสนิทบรรจุถุงพลาสติกใส 2 ชั้นปิดปากให้สนิท

- เขียนฉลากปิดถุงให้เรียบร้อย

- นำเข้าจัดเก็บที่ห้องที่มีอากาศถ่ายเทดี ป้องกันแสงแดด ระวังไม่ให้มีเชื้อราหรือแมลงเข้าไปทำลาย ทำให้คุณภาพลดลง

- ว่านชักมดลูกแห้งที่จัดเก็บไว้อายุเกิน 3 เดือนควรจะมีการนำมาอบใหม่อีกครั้งเพื่อไม่ให้มีความชื้น และมีแมลงรบกวน

8. สุขลักษณะและความสะอาด

- ควรหลีกเลี่ยงการใช้สารเคมี ด้วยการปลูกพืชแบบผสมผสาน หรือหากต้องการใช้ ควรใช้อย่างถูกต้องและเหมาะสม เพื่อไม่ให้มีสารพิษตกค้างในวัตถุดิบ และสิ่งแวดล้อม

- ควรรักษาแปลงปลูกสมุนไพรให้ถูกสุขลักษณะและสะอาดอยู่เสมอ

- กำจัดวัชพืช เพื่อไม่ให้แข่งขันกับพืชหลัก หรือเป็นแหล่งเพาะศัตรูพืชซึ่งอาจติดไปกับผลผลิต

- หลังการตัดแต่ง ควรนำเศษพืชไปทิ้งนอกแปลง หรือทำลายเสีย

- หลังการพ่นสารป้องกันกำจัดศัตรูพืช ต้องทำความสะอาดอุปกรณ์ที่ใช้เผากำจัดวัสดุเหลือใช้ และกำจัดภาชนะบรรจุให้ถูกวิธี

- เก็บรักษาวัสดุทางการเกษตร เช่น ปุ๋ย สารป้องกันกำจัดศัตรูพืช เครื่องมือ เครื่องใช้ ในการทำการเกษตรกรรมให้เรียบร้อยปลอดภัย อยู่ในสภาพพร้อมใช้งาน

9. การบันทึกข้อมูล

ในการผลิตเกษตรดีที่เหมาะสมของว่านชักมดลูก ควรมีการบันทึกข้อมูลการปฏิบัติในขั้นตอนการผลิตต่าง ๆ เพื่อสามารถนำไปใช้ในการตรวจสอบวิธีการผลิตได้โดยเฉพาะการนำไปใช้เป็นวัตถุดิบคือสารออกฤทธิ์ ดังนั้นการบันทึกข้อมูลจะเป็นสิ่งที่ช่วยในการผลิตวัตถุดิบให้ได้สารออกฤทธิ์ที่มีคุณภาพตรงตามมาตรฐานและหากมีข้อผิดพลาดหรือบกพร่องเกิดขึ้น จะได้สามารถแก้ไขหรือปรับปรุงวิธีการผลิตได้ทันทีรายละเอียดที่ควรบันทึกได้แก่

1. บันทึกขั้นตอนการผลิต เช่น รายละเอียดการใส่ปุ๋ย ให้น้ำ การใช้สารเคมีป้องกันกำจัดศัตรูพืช โดยเฉพาะปุ๋ยซึ่งมีผลต่อปริมาณสารสำคัญ และสารเคมีป้องกันกำจัดศัตรูพืช ซึ่งหากมีสารพิษตกค้างจะทำให้คุณภาพของสมุนไพรไม่เป็นไปตามมาตรฐาน

2. บันทึก วันปลูก วันออกดอก วันเก็บเกี่ยว การเก็บเกี่ยว วิธีการบรรจุ การขนส่ง และชื่อผู้ปฏิบัติงาน ฯลฯ เพื่อใช้ตรวจสอบคุณภาพของวัตถุดิบสมุนไพร เช่น ถ้าเก็บเกี่ยวในช่วงเวลา/อายุ ที่ไม่เหมาะสมจะมีผลทำให้คุณภาพต่ำ ข้อมูลที่บันทึกไว้จะสามารถนำมาใช้ปรับปรุงแก้ไขวิธีการผลิตให้ได้วัตถุดิบสมุนไพรที่มีคุณภาพดีตามมาตรฐาน

3. บันทึก วัน เดือน ปี และวิธีการปฏิบัติงานเพื่อใช้ตรวจสอบ และวางแผนการป้องกันและแก้ไขปัญหา

Category: GAP